About -

विद्या हर्डीकर सप्रे

• शिक्षणाने वैज्ञानिक,
• व्यवसायाने संगणकतज्ञ,
• वृत्तीने साहित्यिक आणि सामाजिक कार्यकर्ती.

साहित्यात समाजाचे प्रतिबिंब पडते, तशी समाजात सामाजिक कार्याबद्दल जागृती निर्माण करण्याची ताकद साहित्यात असते. या ताकदीचा उपयोग आपल्या लेखनात जाणीवपूर्वक करण्याचे प्रयत्न.त्यामुळे साहित्य प्रवास , सामाजिक कार्य आणि बृहन्महाराष्ट्र मंडळाचे कार्य हे एकमेकात गुंफलेले आहे.  वेगळा विचार करता येत नाही.

साहित्यिक या नात्याने

१.महाराष्ट्रातीलआणि अमेरिकेतील अनेक नियतकालिकात विपुल लेखन. १९१६ मध्ये लोकसत्ताच्या देशोदेशी या सदरात एक वर्ष लेखमालिका.अनेक इ-नियतकालिकात लेखन.

२.बृहन्महाराष्ट्र वृत्तावर संपादक, सहसंपादक, सल्लागार या नात्यानी काम.

३.ईग्रंथाली दिवाळी २०१२; बृहन्महाराष्ट्र मंडळाच्या रौप्य महोत्सवानिमित्त प्रसिद्ध झालेल्या विशेषांकाचे संपादन.

४. आत्तापर्यंत  पुढील सातपुस्तके प्रकाशित. :

स्वलिखित:  “संवादने”,  मांजरफन, अमेरिकन मराठी: जन मन अधिवेशन

संपादित: निरंतर, ल्याले ऐलपैल

               अनुवादित: अमर्त्य भारत.( मूळ लेखक : आमिश त्रिपाठी)

सामाजिक कार्यकर्त्यांसाठी कौशल्य प्रशिक्षण ( टाटा एन्स्टिट्यूट ऑफ सोशल सायन्स पाठ्यक्रमासाठी पाठ्यपुस्तक)

 

५. २०१०च्या  पुण्यातील मराठी साहित्य संमेलनात ‘अनिवासी मराठी साहित्य’ या परिसंवादाचे संयोजन व  उत्तर अमेरिकेतील मराठी लेखकांची प्रतिनिधी या नात्याने सहभाग.

६. महाराष्ट्र फौन्डेशनचे निधिसंकलन कार्यक्रम,  मराठी मंडळे आणि  अधिवेशनातील  काही कार्यक्रमांच्या संहिता लेखनाचे काम.

७.स्थानिक लेखकांसाठी ‘शब्दांच्यां संध्याकाळी’ ‘अभिव्यक्ती’ असे उपक्रम सुरु करण्यात पुढाकार.

२००१च्या बृहन्महाराष्ट्र मंडळाच्या  अधिवेशनात ‘साहित्यक्षेत्रातला सन्मान’.

 

सामाजिक कार्यकर्ती या नात्याने 

१.महाराष्ट्र फ़ौन्डेशन, एकल विद्यालय अशा अमेरिकेतील भारतीय संस्थांची पदाधिकारी म्हणून काम आणि महाराष्ट्रातील अनेक समाज सेवा संस्थांबरोबर काम. महाराष्ट्रातील सेवाकार्यांचा परिचय अमेरिकेतील मराठी समाजाला करून देण्यासाठी “एकता“ या नियतकालिकात  १० वर्षे लेखमाला लिहिली. अमेरिकेतील काही अमेरिकन स्वयंसेवी संस्थात स्वयंसेवक म्हणून काम.

२. “खेडे दत्तक योजना”( Social Reform of a village) या योजनेची संकल्पना अमेरिकेतील मराठी मंडळाना समाजावून देऊन महाराष्ट्रातील चार खेड्यांच्या विकासाचे स्वप्न साकार ( नियोजन ते उपयोजन) करण्यात सक्रीय सहभाग. त्यासाठी विविध   निधिसंकलन कार्यक्रमांचे आयोजन.  या सर्व खेड्यांच्या कामाचा गेली २५ वर्षे मागोवा.

३. बृहन्महाराष्ट्र मंडळाच्या सल्लागार समितीचे अध्यक्ष म्हणून काम. पंधरा अधिवेशनात विविध नात्यानी स्वयंसेवक म्हणून सहभाग. उत्तर रंग उपक्रमात सक्रीय सहभाग.

४. बृहन महाराष्ट्र मंडळाच्या  अनेक अधिवेशनात महाराष्टातील सेवाकार्याबाद्द्ल परिसंवाद आयोजित करण्यासाठी परिश्रम.

१९९९च्या सान होजे येथील बृहन महाराष्ट्र अधिवेशनात समाजसेवेबद्दल सन्मान

*************************************************************************************

पुस्तकान्विषयी तपशील : 

संवाद्ने :

स्वभावजन्य उर्मी, कौशल्ये आणि कर्तव्ये यांची सांगड घालत; एक संवेदनाशीलतेचा पंख आणि दुसरा सामाजिक जाणिवेचा घेऊन केलेला सामाजिक कार्याचा प्रवास आणि त्याबद्दल अमेरिकेतील मराठी लोकांशी केलेला संवादसंग्रह.   ( ग्रंथाली प्रकाशन, मुंबई)

अमेरिकन मराठी जन मन अधिवेशन:

अमेरिकेतील मराठी समाजाची गेल्या ५० वर्षाची वाटचाल (ग्रंथाली,मुंबई)

मांजरफन:

ग्लोबलायझेशनच्या रेट्याखाली तणावयुक्त जीवन जागणाऱ्या मराठी माणसाचे निव्वळ मनोरंजन करणारे ललित लेखनाचे पुस्तक !(ग्रंथाली, मुंबई)

अमर्त्य भारत:

भारतातील आजच्या तरूण वाचकात विशेष लोकप्रिय असलेले; शिवा ट्रीयालोजी गाजलेल्या तीन    पुस्तकांचे लेखक आमिश त्रिपाठी यांच्या  Immortal India या लेख संग्रहाचा मराठी अनुवाद

निरंतर , ल्याले एल पैल :

उत्तर अमेरिकेतील मराठी लेखकांना एकत्र करून कथा संग्रह व लेखसंग्रह संपादन.

**********************************************************************************

सामाजिक कार्याचे तपशील :

• महाराष्ट्र फौंडेशन:

१९८१पासून संस्थापक यशवंत आणि विजया कानिटकर यांच्याबरोबर काम.

कार्यकारिणीवर अनेक वर्षे काम : सदस्य, उपाध्यक्ष, वितरण समिती अध्यक्ष.

निधिसंकलन उत्सव: न्यू जर्सी, वॉशिंग्टन डी. सी., शिकागो, लॉस एन्जेलिस, बे एरिया.

नियोजन ते  सांगता आणि मागोवा ( फॉलो अप )

वार्तापत्र, वार्षिक अहवाल, विशेष वार्तापत्रे, जाहिराती : संपादन, लेखन ई.

विद्यार्थी अनुगृहीत योजना: ( sponsor a child) : संकल्पना, कार्यवाही, मागोवा, आणि अशा मुलाना प्रत्यक्ष दरवर्षी भेटून प्रगतीची पहाणी.

• .“खेडे दत्तक योजना”( Social Reform of a village) प्रत्येक मराठी मंडळाने एक खेडे दत्तक घेऊन त्याच्या विकसनाची जबाबदारी घ्यावी अशी संकल्पना: ही संकल्पना अमेरिकेतील मराठी मंडळाना समाजावून देऊन महाराष्ट्रातील चार खेड्यांच्या विकासाचे स्वप्न साकार ( नियोजन ते उपयोजन) करण्यात सक्रीय सहभाग. त्यासाठी विविध निधिसंकलन कार्यक्रमांचे आयोजन.  या सर्व खेड्यांच्या कामाचा गेली 25 ते 30  वर्षे मागोवा. ( सणसवाडी, हराळी, मांगवली, चिखलगाव)

1. सणसवाडी : प्रायोजक : न्यूजर्सी मराठी समाज

कार्यवाहक: ज्ञान प्रबोधिनी ( पुणे)

2. चिखलगाव ( दापोली) : प्रायोजक: बे अरियातील मराठी समाज

कार्यवाहक: लोकमान्य पब्लिक चॅरिटेबल ट्रस्ट (दापोली)

3. मांगवली ( सिंधुदुर्ग तालुका) : प्रायोजक: लॉस एञ्जेलिस मराठी समाज

कार्यवाहक: कोकण विद्या प्रसारक मंडळ

4 हराळी: ( ता. उमरगा, मराठवाडा) प्रायोजक: लॉस एञ्जेलिस मराठी समाज

कार्यवाहक: ज्ञान प्रबोधिनी, सोलापूर व हराळी

• महाराष्ट्रातील ३०० संस्थांची माहिती : संकलन, आभ्यास, प्रकपासाठी निवडी.
• महाराष्टातील संस्थाना भेटी: ५० चे वर.
• महाराष्ट्रात ज्ञान प्रबोधिनी संस्थेतर्फे चालविल्या जाणार्‍या महिला बचतगट मोहिमेस मदत.
• १९९३ खिलारी भूकंप: निधिसंकलन, वितरण, मागोवा. हरळी गावाचे पुनर्वसनात सहकार्य व त्यां गावाचा गेली 27 वर्षे मागोवा. त्यावर अनेक लेख लिहून देणगीदारांना आवाहन. हरळीशाळेच्या ग्रंथालयाचे संगणकीकरण करण्यास मदत.
• कोकण विद्या प्रसारक मंडळ,  लोकमान्य पब्लिक charitable trust ई. संस्थांच्या सल्लागार समितीवर काम.
• एकल विद्यालय: लॉस एन्जेलिस भागात १ वर्ष कार्यकारिणीवर काम, व अनेक वर्षे स्वयंसेवक.
• प्रथम : लॉस एन्जेलिस भागात स्वयंसेवक. प्रथमच्या सहकार्याने हराळी गावाच्या विद्यार्थी व शिक्षकासाठी प्रकल्प.
• ६बृहन्महाराष्ट्र मंडळाच्या सल्लागार समितीची अध्यक्ष आणि विविध अधिवेशनात विविध नात्यानी स्वयंसेवक म्हणून सहभाग.
• ७. उत्तर रंग:उत्तर अमेरिकेतील भारतीय आणि विशेषत: मराठी लोकांच्या उत्तर आयुष्याचा विचार करण्यासाठी असलेल्या अशोक सप्रे यांनी संस्थापित आणि सुस्थापित केलेल्या उत्तररंग या उपक्रमात साहायय आणि बृहन्महाराष्ट्रवृत्तात उत्तर रंग हे सादर चालविण्यात पुढाकार.

******************************************************************************

बृहन महाराष्ट्र मंडळाशी  सम्बंधित कार्याचे तपशील :

• वृत्त: ( १९८५ ते २०१५)
• संपादक , सहसंपादक, सल्लागार, लेखक, स्वयंसेवक. सदर संयोजन,( उत्तर रंग, या नोकरीत मला काय आवडते, ऐसी अक्षरे रसिके, व्यक्तिविशेष, मराठी लेखकाबद्द्ल सादर इ.) अशा नात्यांनी संबंध.
• कार्यकारिणी : १९८५ ते १९९१ : सदस्य ( वृत्त संपादक या नात्याने )

२००७ ते २०११: सल्लागार समिती/ अध्यक्ष.

समितीसाठी process documents तयार केली. घटना दुरुस्ती समितीचे काम, पुरस्कार समितीवर काम

२००९ : निवडणूक अधिकारी

‘मराठी तितुका मेळवावा’ हे बोधवाक्य ठरवण्यात पुढाकार.

• अधिवेशने: संयोजन सहभाग, स्मरणिका संपादन, अधिवेशन सल्लागार, कायर्क्रम सूत्रधार, सांगता समारंभ संहिता लेखन, अधिवेशन घोष वाक्य निवड समितीवर काम, स्वयंसेवी संस्थांसाठी प्रदर्शन दालन ( booth sponsor), ‘तेजोमयी’ : समाजावर कार्तुव्त्वाचा ठसा उमटवलेल्या स्त्रियांवर प्रदर्शन, चर्च सत्रे संयोजन ( विशेषत: महाराष्टातील समाज कार्याबद्दल).

अधिवेशनात नव्या प्रथा : पुस्तक प्रकाशन ( 2011) आणि उत्तररंग परिषद (2015)

चर्चा सत्रे संयोजन व सहभाग: उदा: रचनात्मक कार्ये, एकता साहित्यिक मेळावा, कविसंमेलने, सामाजिक प्रश्न,  उत्तर रंग इ.

• मैत्र: २००० : मैत्र अधिवेशनात ‘तेजोमयी’ प्रदर्शन, व चर्चासत्र.

 

• उपक्रम:
• मराठी शाळा: स्थानिक शाळात मदत. सक्रीय सहभाग.
• उत्तर रंग: ही संकल्पना व चळवळ बृ म मंडळाचा भाग बनवण्यात पुढाकार.

अनेक ठिकाणी एक ते २ दिवसाच्या परिषदा करण्यात अशोक सप्रे याना मदत.

२०१३: उत्तर रंग नामदर्शिकेत अशोक सप्रे आणि मोहन रानडे याना साहाय्य

२००४ ते आज: बृहन्महाराष्ट्र वृत्तात उत्तर रंग हे सादर चालवण्यात सहभाग.

२०१५: अधिवेशनास जोडून उत्तर रंग ही स्वतंत्र एक दिवसाची परिषद घडवून आणण्यात पुढाकार .

• मार्ग:लॉस एन्जेलिस मराठी मंडळात हा हेल्प लाइन उपक्रम सुरु केला व अन्य मंडळांनी करावा म्हणून प्रयत्न.
• खेडे दत्तक योजना: एक मराठी मंडळ एक गाव !

 

 

झेपावणाऱ्या पंखाना क्षितिजे नसतात

——विद्या हर्डीकर सप्रे, कॅलिफोर्निया

“यंदा बृहन्महाराष्ट्र मंडळाचे अधिवेशन आहे” … अशी प्रस्तावना जेवणाच्या टेबलावर केली जाते, आणि गरम गरम जेवण गार होईपर्यंत गरमागरम चर्चा  चालू रहाते.’मराठी भाषेतील पहिला शब्द’ याबद्दल ‘गुगल’चं काही का मत असेना; मुळात मराठी भाषा निर्माण झाली तेव्हाचा पहिला शब्द होता चर्चा आणि दुसरा होता वाद!  ( संवाद , परिसंवाद हे शब्द संस्कृत बरंका !) या वादात मराठी विषयक अनेक विषय येतात पण प्रारंभ होतो, “ आपण यंदा अधिवेशनाला जायचे का नाही?” या मुद्द्याने.

“जाऊ या ना. कार्यक्रम काय मस्त असतात !”

“ काहीतरीच काय, मागच्या अधिवेशनात तो शेवटचा कार्यक्रम किती भिकार होता!”

“गाणी किती सुंदर म्हणतात!”

“ मग त्यासाठी तिथे कशाला जायला पाहिजे ? इथं घरात “अलेक्सा अमेझॉन” ला सांगितलं की तीसुद्धा लता मंगेशकर ची गाणी म्हणते!”

“ तिन्ही त्रिकाळ मस्त जेवण चापायला मिळतं !”

“ मस्त काय, त्या तमक्या अधिवेशनात पुरणपोळीवर तूप सुध्दा नाही मिळालं !”

“ आपली मित्र मंडळी नाही का भेटत ?”

“ भेटतात कसली , नुसतीच  धावताना दिसतात!”

“ पण पारदर्शक साडीतल्या विमुक्त पाठ्दर्शक मैत्रिणी किती छान दिसतात!”…. इ. इ. इ.

अशी वादावादी वाढतच जाते. कारण एक शिवाजीमहाराज सोडले तर मराठी माणसात कोणाबद्दल आणि कशाबद्दल एकवाक्यता नसते म्हणे. ( नवराबायकोच्या बहुमतात पास होणारे दुसरे कदाचित ‘पु.ल.’ असावेत असा अंदाज आहे.)

या सर्वावर चर्चा करताना लक्षात आले की  अमेरिकेतल्या मराठी माणसांचा गेल्या ५० वर्षाचा आढावा घेऊन कोणी त्यावर पुस्तक लिहिलेले नाही.  तसे पुस्तक लिहिणे हे ऐतिहासिक दृष्टिकोनातूनही आवश्यक आहे.  म्हणून मी आणि माझ्या नवऱ्याने  (अशोक सप्रे) एकमताने ‘अमेरिकन मराठी: जन , मन, अधिवेशन’ हे पुस्तकच लिहिलं आणि ते अभ्यासू ,जिज्ञासू आणि अज्ञासू ( म्हणजे अभ्यासू ,जिज्ञासू असा आव आणणारे) अशा सर्व मराठी लोकाना अर्पण कराव, असं ठरवल.(  हे पुस्तक ग्रंथाली प्रकाशनाने २०१५च्या मराठी अधिवेशनात प्रकाशित केले,याची सर्वसूनी नोंद घ्यावी.)

या पुस्तकाचीअर्पणपत्रिका लिहिताना जाणवल की गेल्या ५० वर्षात उत्तर अमेरिकेत झेप घेऊन आलेल्या हजारो  मराठी स्वयंसेवकानी आपले धन, लाखो क्षण नव्हे तर लाखो तास देऊनआपले मराठीपण जपण्यासाठी ‘तन मन धन पूर्वक’ केलेले प्रयत्न कौतुकास्पद आहेत.  प्रत्येक मराठी माणसाला अभिमान वाटावा असे!या सर्वानी  उत्तर अमेरिकेत मराठी संस्कृतीची सेवा केली. विविध प्रकारे जोपासना केली आणि अजूनही करत आहेत. त्यानी उत्तर  अमेरिकेतील मराठी संस्कृतीत तर  योगदान केलेच. पण महाराष्ट्रासाठी आणि अमेरिकेसाठीही ही केले. त्या सर्व  मराठी जनाना मन:पूर्वक प्रणाम केला पाहिजे.

त्या पन्नास वर्षान्ब्द्द्ल काय सांगता येईल ? 

गेल्या पन्नास  वर्षात अमेरिकेतील मराठी सामाजिक प्रवाहाला अनेक वळणे लागली. विसाव्या शतकाच्या सत्तरीत महाराष्ट्रातल्या गावागावातले चुळबुळते सरदेसाई‘पर’देसाई होऊन अमेरिकेतल्या गावोगावी येऊ लागले होते!  स्थलांतरितांची नव्या भूमीत रुजण्याची कहाणी तेव्हा सुरु झाली. एकीकडे झेपेच्या कवेत घेणारं आकाश आणि त्या आकाशात पाय टेकताना जमीन नसण्याची भावना असा संघर्षही त्या कहाणीत असतो. आपली वाट आपणच निर्माण करण्याची ती लढत असते.यशस्वी जगण्यासाठी लागणारा अमेरिकन यंत्रणेचा सामाजिक टेकू होता पण त्याबरोबर मराठीपणा चा मानसिक टेकू हवा होतां ! त्यासाठी सुरु झाली मराठी मंडळे….

त्यानंतर मराठी समाजाला नवे प्रवाह येऊन मिळाले. अमेरिकेतही बदल झाले. आता तर आपण सारे विश्वात्मकतेच्या लाटेवर स्वार झालो आहोत. गेल्या  पन्नास वर्षातील बदलती अमेरिका अनुभवताना आम्ही मराठी समाजाचे अनेक बदलते प्रवाह जवळून पाहिले. अनेकवेळा त्यात झेप घेतली. खळाळतेचा थरार अनुभवला. काही मराठी मंडळांचे जन्मसोहोळे, बृहन्महाराष्ट्र मंडळाचा उगम, मराठी अधिवेशने आणि वृत्त, उत्तर रंग सारखे  अन्य उपक्रम; या सर्वात आमचा प्रथमपासून सक्रीय सहभाग आहे. तसेच काही उपक्रमांचे आम्ही जवळचे साक्षीदार आहोत. आपलं, यश आणि आपल्या आकांक्षा बरोबरीने अनुभवाव्या…कलाकृतींचा आनंद एकत्रित पणे घ्यावा.. सुचलेल्या कल्पना एकमेकांना सांगाव्यात..आपल्या अडचणी एकमेकांशी बोलाव्यात..काही उपाय संघटितपणे शोधावेत.. नव्या मैत्राचे सूर जुळावेत..  या साठी आहे हा  बृहन्महाराष्ट्र मंडळाचा मंच !आजच्या परिभाषेत “नेट्वर्किंग हब”! कल्पना जागरण (Brain storming),माहिती प्रसारण (Reach out),सेवा मदत (Help),प्रेरणा (Motivation),नव्या कल्पनांचे स्वागत वेगळ्या वाटेने जाणाऱ्या लोकांचे आणि संस्थांचे स्वागत या सर्वांसाठी असलेले हे व्यासपीठ !!

यामुळे महाराष्ट्राबाहेरचा मराठी समाज म्हणून आपल्याला एक आत्मस्वरूप ( आयडेण्टीटी), आत्मभान आणि अस्मिता मिळाली. त्यातून अनुबंध ( नेटवर्क) निर्माण झाले.

आपली स्वप्ने साकार करण्याचं सामर्थ्य या अनुबंधात आहे हे उमजलेल्या काही  मराठी लोकांनी

• महाराष्ट्रातील सामाजिक आणि सांस्कृतिक क्षेत्रातआणि मराठी भाषा, साहित्यात आपले योगदान ( काँत्रिब्यूशन्) केले.
• काही मराठी लोकांनी अमेरिकेतील मराठी समाजासाठी श्रम घेतले आणि घेत आहेत.
• तर काही अमेरिकन समाजासाठी आपले योगदान करत आहेत.

या तीन चाकी रथाची गती आपल्याला व्यक्ती आणि समाज म्हणून प्रगतीपथावर नेत आहे.

 

१९७०च्या सुमाराला आलेल्या मराठी लोकांनी पायवाट निर्माण केली, तसे त्यानंतरच्या आलेल्या पिढ्यांचे मराठी त्यावाटेवरून पुढे जात महामार्ग निर्माण करीत आहेत. आणि करतील अशी अपेक्षा आहे. मराठ�